بررسی تطبیقی ادله موافقان و مخالفان تناسب و وحدت موضوعی آیات و سور قرآن

مفسران و پژوهشگران علوم قرآنی از دیرباز به علم مناسبات، توجه و عنایت ویژه ای داشته اند. علم مناسبات، دانش مهمی در علوم قرآن است که به بیان ارتباط میان آیات قرآن پرداخته و راز و رمزهای نهفته در میان این روابط را آشکار می سازد. این ارتباط هر چند در نگاه اول به چشم نمی آید اما اولا وجود دارد، ثانیاً با تفکری روش مند می توان آن را کشف کرد. علم مناسبات مانند بسیاری از علوم دیگر، موافقان و مخالفانی دارد. هر کدام از آنان نیز در موافقت یا مخالفت خود دلایلی ابراز داشته اند. اهمیت این موضوع به گونه ای است که پای مستشرقان نیز به میان آمده و آنها نیز در این موضوع اظهار نظر کرده اند. نکته در خور ذکر آن که اظهارات آنها غالبا تکرار حرف عالمان مسلمان است. پژوهش حاضر به منظور بررسی تطبیقی ادله موافقان و مخالفان این نظریه و به چالش کشیدن هر یک از دلایل مورد استناد طرفین و پاسخ به برخی شبهات مطروحه و بیان برخی راه حل ها، در جهت اعتلای این نظریه گام برداشته است. در این میان با توجه به مهمترین دلیل مورد استناد هر یک از طرفین – توقیفی یا اجتهادی بودن ترتیب آیات – و ارجحیت و صلابت نظریه توقیفی بودن ترتیب آیات، وجود ارتباط میان آیات انکار ناپذیر است. با عنایت به این نکته بنیادین که جمع و تدوین با فرمان الهی و با اشراف پیامبر(ص) و تدبیر حکیمانه ایشان صورت پذیرفته، این حقیقت بیشتر مقبول می افتد. این امر به ویژه در مورد آیات دفعی النزول – به تعبیر علامه طباطبایی- آشکارتر است. اما در خصوص تناسب میان سور با توجه به پیوند تنگاتنگ این نظریه با جمع و تدوین قرآن از یک سو، و عدم وجود رأیی قطعی در خصوص ترتیب سور قرآن از سوی دیگر، تنها می توان نظریه تناسب میان سور را در میان بخشی از سوره ها، ساری و جاری دانست. در مورد سایر سور، تنها می توان با بهره گیری از روش میدانی و راه مقایسه گری میان دو سوره همجوار و تدبّر در نقطه های اشتراک میان آن دو به کشف ارتباط میان سوره ها نائل آمد. پدیده وحدت موضوعی سوره ها نیز از نتایج اعتقاد به تناسب آیات به شمار می آید در این مقوله نیز آنچه از رهگذر پرتو افکنی بر دلایل موافقان و مخالفان به دست می آید این است که بسیاری از دلایل طرفین خالی از اشکال نیست. زیرا اختلافات موجود میان طرفداران در جهت کشف غرض اصلی سوره ها و نیز وجود ابهامات موجود در ذهن مخالفان، همگی ناشی از نوپایی این نظریه است. بنابراین با نظر به ابزارهای کشفی که به این منظور ارائه شده، در کنار پاسخ به ادله و ابهامات مخالفان می توان راه را برای گسترش روز افزون این نظریه باز نمود.